Toplumsal Gücün Paylaşımı: Yetki Devri Neden Yapılır?
Bir sosyolog olarak toplumun işleyişini anlamaya çalışırken, en çok dikkatimi çeken şeylerden biri gücün nasıl dağıtıldığıdır. Güç, yalnızca yönetimsel bir araç değildir; aynı zamanda ilişkisel bir ağdır. İnsanlar arasında, kurumlar içinde, hatta aile yapısında bile güç sürekli olarak devredilir, paylaşılır veya yeniden üretilir. “Yetki devri neden yapılır?” sorusu da tam bu noktada, bireysel çıkarların ötesinde bir toplumsal denge mekanizmasını anlamamızı sağlar. Çünkü yetki devri, yalnızca bir görevi devretmek değil; güven, aidiyet ve işbirliği kültürünün yeniden kurulmasıdır.
Yetki Devri: Gücün Toplumsal Paylaşımı
Yetki devri, bir kişinin sahip olduğu karar alma veya eylem gerçekleştirme hakkını bir başkasına geçici ya da kalıcı biçimde vermesidir. Fakat sosyolojik açıdan bakıldığında bu, yalnızca idari bir eylem değil, aynı zamanda toplumsal güvenin somut bir göstergesidir. Bir kurumda, bir ailede veya bir toplulukta yetki devrediliyorsa, bu o yapının belirli bir olgunluğa eriştiğini gösterir. Çünkü yetki devri, denetimden çok dayanışmayı gerektirir.
Toplumlarda yetki devrinin kökeni, işbölümüne dayanır. Emile Durkheim’ın tanımladığı şekilde, toplumsal dayanışma ancak işlevlerin farklılaşmasıyla mümkündür. Her birey, kendi sorumluluk alanını bilir ve bu alan, diğer bireylerle karşılıklı güven içinde paylaşılır. Bu nedenle yetki devri, bireyler arası hiyerarşiden çok, toplumsal işlevlerin tamamlayıcılığına işaret eder.
Toplumsal Normlar ve Güven Kültürü
Bir toplumda yetkinin devredilip devredilmemesi, o toplumun normatif yapısıyla yakından ilişkilidir. Bazı kültürlerde yetki, “otorite kaybı” olarak görülürken, bazı kültürlerde “güven göstergesi” olarak değerlendirilir. Türk toplumunda bu durum çoğu zaman ikili bir biçimde yaşanır: bir yandan merkeziyetçi bir güç anlayışı hâkimdir; diğer yandan topluluk içinde sorumluluk paylaşımı da güçlüdür.
Örneğin bir aile işletmesinde baba, işletmeyi oğluna devrettiğinde bu yalnızca ekonomik bir karar değildir; aynı zamanda “ailenin onurunun ve emeğinin devamı” anlamına gelir. Bu devir, normatif düzeyde güvenin, kültürel düzeyde ise aidiyetin yeniden üretimidir. Yani yetki devri, toplumsal düzenin sürekliliğini sağlayan görünmez bir bağdır.
Cinsiyet Rolleri ve Yetkinin İlişkisel Boyutu
Cinsiyet rolleri, yetki devrinin biçimini ve anlamını da belirler. Geleneksel toplumlarda erkekler genellikle yapısal işlevleri üstlenirken; kadınlar ilişkisel bağların taşıyıcısı olmuştur. Bu ayrım, yetkinin devrinde de kendini gösterir.
Bir örnekle açıklayalım: Bir köy derneğinde erkek başkan, resmi kararları almakla yükümlüdür; ancak topluluk içindeki uyumun sağlanmasında çoğu zaman kadınların sözü belirleyici olur. Erkek “yapısal yetkiyi” elinde tutarken, kadın “ilişkisel yetkiyi” yönetir. Bu durum, görünmez bir güç dağılımıdır. Kadın, ilişkiler aracılığıyla ikna eder; erkek, kurumsal yapı aracılığıyla karar alır. Böylece toplumda güç, hem yapısal hem de duygusal düzeyde paylaşılır.
Modern kurumsal yapılarda da bu fark sürmektedir. Erkekler genellikle stratejik pozisyonlarda bulunurken, kadınlar iletişim, insan kaynakları ve toplumsal etkileşim alanlarında etkindir. Bu, biyolojik bir farklılıktan ziyade kültürel bir kalıptır: erkeklerin “yapısal işlevlere”, kadınların ise “ilişkisel bağlara” odaklanması, toplumsal cinsiyetin öğrenilmiş bir yansımasıdır.
Kültürel Pratikler: Devrin Ritüeli
Türk kültüründe yetki devri çoğu zaman bir “ritüel”le yapılır. Bir işin, bir makamın veya bir ailenin sorumluluğu devredilirken, sembolik jestler önem taşır: el öpmek, dua almak, devir töreni düzenlemek… Bu pratikler, toplumsal hafızada gücün el değiştirmesini meşrulaştırır. Çünkü toplumun gözünde yetki yalnızca bireysel bir hak değil, kolektif bir emanettir.
Bu nedenle “yetkiyi devretmek” aslında “güveni devretmek”tir. Bu güven, toplumun ilişkisel dokusunu ayakta tutar. Modern iş dünyasında da benzer bir dinamik görülür: bir yönetici görevini devrederken, sadece işleri değil, aynı zamanda güven kültürünü de yeni kişiye teslim eder. Bu süreç, bir organizasyonun sağlıklı işleyip işlemediğini gösteren en önemli göstergelerden biridir.
Sonuç: Yetki Devri Bir Kültürdür
Yetki devri, yalnızca yönetsel bir gereklilik değil; toplumsal bir kültürdür. İnsanlar arası güvenin, topluluk içi dayanışmanın ve cinsiyet rollerinin şekillendirdiği bir süreçtir. Türk toplumu, tarih boyunca gücü paylaşmayı bir tehdit değil, bir süreklilik unsuru olarak görmüştür. Bu nedenle yetki devri, hem geçmişin mirasını hem de geleceğin inşasını içinde barındırır.
Peki senin hayatında durum nasıl? Ailende, iş yerinde ya da sosyal çevrende yetki nasıl devrediliyor? Gücü paylaşmak sende güven mi yaratıyor, yoksa kaygı mı? Bu sorulara verilen cevaplar, aslında hepimizin içinde yaşadığı toplumsal yapının aynasıdır.