ACE Ne Demek Tıp? Toplumsal Cinsiyet, Çeşitlilik ve Sosyal Adalet Açısından İnceleme
Bir gün bir arkadaşım bana, “ACE ne demek tıp?” diye sorduğunda, önce kısa bir şaşkınlık yaşadım. Çünkü bir tıp terimi olan ACE, aslında toplum sağlığıyla yakından ilişkili ve önemli bir konu. Fakat bu terimin toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet gibi kavramlarla nasıl bağdaştığını düşündüğümde, bana göre çok daha derin bir anlam kazandığını fark ettim. Bu yazıda, “ACE” teriminin, tıptaki anlamından daha fazlasını, toplumsal bağlamda nasıl farklı grupları etkilediğini ve bunların çeşitlilik, cinsiyet ve adaletle nasıl ilişkilendiğini tartışacağım. Çünkü günümüzde her şeyin birbirine bağlı olduğunu ve bir kelimenin hayatımıza nasıl dokunduğunu anlamak gerekiyor.
ACE Nedir? Tıptaki Tanımı
Öncelikle, ACE teriminin tıptaki anlamını netleştirerek başlayalım. ACE, “Adverse Childhood Experiences” yani “Olumsuz Çocukluk Deneyimleri”nin kısaltmasıdır. Çocuklukta yaşanan şiddet, ihmal, ebeveynlerin ayrılığı ya da diğer travmatik deneyimler, bireylerin yaşamlarında kalıcı izler bırakabilir. ACE, bu tür olumsuz deneyimlerin fiziksel ve psikolojik sağlık üzerindeki uzun vadeli etkilerini anlamaya yönelik bir kavramdır. Yani, bir insanın çocukluk döneminde yaşadığı travmalar, ilerleyen yaşlarda çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Fakat, bu basit bir tıbbi tanım değil, bir toplumsal mesele olarak da karşımıza çıkar. Çünkü ACE’nin etkileri, toplumsal cinsiyet, etnik köken ve sosyal sınıf gibi faktörlerle doğrudan ilişkilidir.
Toplumsal Cinsiyet ve ACE: Kadınlar ve Erkekler Üzerindeki Etkisi
ACE’nin toplumsal cinsiyetle ilişkisi gerçekten ilginç. Kadınlar ve erkekler, çocuklukta yaşadıkları olumsuz deneyimlere farklı şekillerde tepki verirler. Örneğin, İstanbul’daki toplu taşımada sıkça gördüğüm sahneler aklıma geliyor: Kadınlar bazen sokakta daha savunmasız bir durumda olabilir. Birçok kadın, çocuklukta yaşadığı olumsuz deneyimlerin izlerini yaşamlarının her anında taşıyabiliyor. Bu durum, onlara sadece fiziksel değil, duygusal ve psikolojik olarak da derin etkiler bırakabiliyor. Özellikle aile içi şiddet, cinsel saldırı gibi olumsuz çocukluk deneyimleri, kadınların yetişkinlikteki sağlık sorunlarıyla doğrudan ilişkilidir. Birçok kadının, toplumda kabul görmeyen duygularını bastırmak için içsel bir mücadele verdiğini gözlemliyorum. Bu da, kadınların duygusal ve ruhsal sağlıklarını tehlikeye atabiliyor.
Erkeklerin ACE’den etkilenmesi de farklı olabiliyor. Genellikle erkeklerin, duygusal acıları ifade etmeleri engelleniyor. Toplumumuzda hala “erkekler ağlamaz” gibi kalıplaşmış bir düşünce yapısı var. Bu da erkeklerin, çocukluklarında yaşadıkları travmalarla baş etme şekillerini zorlaştırıyor. Yani, ACE’nin erkekler üzerindeki etkisi, duygusal bastırma ve içsel bir yalnızlık hissiyle sonuçlanabiliyor. Sokakta gördüğüm bir sahne var; bir grup erkeğin, iş yerinde ya da arkadaş arasında zorla güldüğü ve her şeyin “iyi”ymiş gibi davrandığı bir an. Fakat yüzlerindeki gerginlik, aslında çoğu zaman çözülmemiş travmaların yansımasıdır.
Çeşitlilik ve ACE: Etnik Köken ve Sosyoekonomik Durum
Çeşitlilik ve ACE arasındaki ilişkiyi incelerken, etnik köken ve sosyoekonomik durumun etkisini göz ardı etmek mümkün değil. Birçok sosyoekonomik açıdan dezavantajlı grup, çocukluklarında daha fazla travma yaşama riskiyle karşı karşıya. İstanbul’da, gece geç saatlerde sokaklarda gördüğüm çocuklar, çoğu zaman evdeki şiddet, yoksulluk ya da ebeveynlerin bağımlılık sorunlarıyla mücadele ediyorlar. ACE’ye maruz kalma olasılıkları çok yüksek ve bu durum, onların ilerleyen yaşlarda sağlık sorunları yaşama ihtimallerini artırıyor. Bu çocuklar için, çocukluklarının geçerli olduğu bir dünya yok; onların ACE’si, bir hayat boyu sürebilecek zorluklara dönüşebiliyor.
Fakat, sadece dezavantajlı gruplar değil, toplumun her kesimi ACE’den etkilenebilir. Örneğin, zengin ya da orta sınıf ailelerde yetişen çocuklar da, ebeveynlerin boşanması, iş stresleri ya da duygusal ihmal gibi olumsuz deneyimlerle karşılaşabiliyorlar. Fakat bu gruplar, genellikle yaşadıkları olumsuzlukları daha kolay gizleyebiliyor ve toplumun “iyi bir yaşam sürüyorlar” beklentilerine uymak için bu acılarını daha derinden yaşıyorlar.
Sosyal Adalet ve ACE: Toplumsal Etkiler ve Fırsatlar
Sosyal adalet açısından baktığımızda, ACE’nin etkileri özellikle önemli. Çünkü ACE’nin toplumsal yapıları ve grupları nasıl etkilediği, aslında adaletin bir konusu haline geliyor. Eğer bir çocuğun, toplumdaki genel fırsatlara eşit bir şekilde ulaşma imkanı yoksa, bu çocuğun yaşadığı ACE, daha sonra toplumun genel yapısına olan katkısını engelleyebilir. Sokakta, özellikle düşük gelirli mahallelerde gördüğüm çocuklar, bir yandan okuldan atılma korkusu yaşarken, diğer yandan evde şiddet gibi travmalarla mücadele ediyorlar. Bu, toplumsal adaletin bozulduğu bir durumdur ve ACE, bu eşitsizlikleri bir kat daha artırıyor.
Sonuç olarak, ACE’nin tıptaki tanımının ötesinde, toplumsal bağlamda etkileri çok derindir. Bu etki, sadece sağlıkla sınırlı kalmaz, aynı zamanda toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet gibi alanlarda da yankı bulur. Herkesin ACE’den farklı şekillerde etkilenmesi, toplumdaki eşitsizlikleri daha da derinleştirir. Bu yüzden, ACE’nin etkileri hakkında daha fazla konuşmalı, toplumsal yapıları değiştirmenin yolunu bulmalıyız.